De terugkeer van molen De Noord op het Oostplein

Als je alle verloren gegane monumenten in Rotterdam zou willen herbouwen, sta je voor een onmogelijke taak. Het is misschien ook niet wenselijk, al die nostalgie naar een geïdealiseerd verleden. We moeten door, steden bouwen die een antwoord vormen op de uitdagingen van deze tijd. Toch zou ik een uitzondering willen maken voor molen De Noord op het Oostplein. Een relatief klein bouwwerk, dus makkelijk te realiseren. Maar de impact op het plein en zijn omgeving zou enorm zijn.

Rotterdam 2040

Een tijdje geleden zag ik op Vimeo de film Rotterdam 2040, gemaakt door Gyz la Riviere. Een aanrader: de film zit vol met archiefbeelden over Rotterdam in allerlei verschillende tijdperken. Een film ook die je aan het denken zet over de typisch Rotterdamse neiging voortdurend historische gebouwen te slopen uit naam van de vooruitgang, of om andere redenen.

Natuurlijk heeft de Duitse luchtmacht in 1940 een onevenredig groot aandeel gehad in de sloopwerkzaamheden. Maar waar je zou verwachten dat men juist vanwege dat bombardement een beetje voorzichtig zou omgaan met datgene wat er over was, gebeurde het tegenovergestelde. Veel gebouwen die met een beetje moeite weer opgelapt hadden kunnen worden zijn kort na het bombardement alsnog gesloopt omdat ze niet pasten in de plannen voor een moderne stad. En ook na de oorlog viel het ene na het andere monument ten prooi aan de slopers.

De Lijst van Gyz

Gijz heeft een lijstje opgesteld van gebouwen die in zijn ogen herbouwd zouden moeten worden. Voor een daarvan, de Bijenkorf van Dudok, maak ik mezelf ook al enige tijd sterk. maar in veel gevallen moeten voor de herbouw kan beginnen een paar lastige vragen beantwoord worden. Zoals: wie gaat het betalen? Of: wat gaan we precies doen met zo’n herrezen monument? En bovendien: vrijwel altijd staat er inmiddels op de oorspronkelijke plek een ander gebouw. Voor de Koninginnekerk zou je een bejaardentehuis moeten slopen; voor de Schouwburg aan de Aert van Nesstraat moet je zelfs de Lijnbaan verleggen.

Verkeersknoop

Voor één gebouw op de lijst van Gyz gelden al die bezwaren echter niet of nauwelijks: Molen de Noord op het Oostplein. Die overleefde het bombardement maar sneuvelde in 1954 alsnog door een “gewone” brand. Een voorstel tot wederopbouw werd door de gemeenteraad verworpen omdat de molen toch al in de weg stond voor het verkeer. En zo werd het Oostplein de winderige verkeersknoop die de naam plein niet echt verdient.

Er is plek genoeg voor een molen. En over de bestemming hoef je niet lang na te denken: een uitspanning met terras waar uiteraard broodjes geserveerd worden die gebakken zijn met zelfgemalen meel. En daarmee is ook de financiële vraag voor op zijn minst een deel beantwoord.

Een groener plein

Ik ben zelf alvast begonnen met een virtuele reconstructie. En ik heb van de gelegenheid gebruik gemaakt om het grotendeel steenachtige plein wat te vergroenen; in heel de stad rijden de trams tegenwoordig door gras, waarom nog niet op het Oostplein? Zo zou het er ongeveer uit zien:

Het herbouwen van molens is iets wat vaker vertoond is. In Schiedam maken ze er zelfs bijna een gewoonte van. In Rotterdam moet het dus ook kunnen. En misschien krijgen we dan de smaak te pakken en gaan we de rest van de lijst van Gijz afwerken.

Guerrilla marketing

Mijn actie bleef niet geheel onopgemerkt. Naar aanleiding van deze artist impression kwam ik in contact met Gyz. Samen met hem zette ik een guerrilla marketing-campagne op om de mogelijkheid van herbouw onder de aandacht te brengen. Een bevriende drukker maakte 2000 ansichtkaarten, die we verspreidden over de Rotterdamse horeca en andere flyerplekken:

Politiek en media

Ook burgemeester en wethouders, raadsfracties en de media kregen een exemplaar. Het AD/Rotterdams Nieuwsblad wijdde er een artikel aan, dat enthousiaste reacties losmaakte, onder andere uit de hoek van molenliefhebbers en van winkeliers op de Oostzeedijk.

Eén molenkenner wees me erop dat ik de wieken gespiegeld had afgebeeld. Nederlandse molens blijken namelijk allemaal dezelfde kant op te draaien. Enfin, dat komt wel goed als er daadwerkelijk gebouwd gaat worden.

Twee vragen kwamen uit de reacties bovendrijven:
– hoeveel gaat de herbouw kosten?
– waar op het Oostplein moet de molen precies komen?

Het prijskaartje

Zonder uitgewerkte bouwtekeningen is de eerste vraag, naar de kosten, niet zo makkelijk te beantwoorden. Maar het herbouwen van molens gebeurt vaker en een rondje googlen wijst uit dat de budgetten uiteenlopen van een half miljoen tot… iets meer. Molen De Kameel in Schiedam werd tussen 2008 en 2011 herbouwd voor zo’n 2,5 miljoen euro. En die molen is met zijn hoogte van 33 meter (zonder de wieken) goed vergelijkbaar met molen De Noord.

Tweeënhalf miljoen, ik heb het niet dagelijks op zak, maar voor een stad als Rotterdam valt het wel weer mee. Met de drie Rotterdamse stadsinitiatieven (Luchtsingel, IJsbaan, Rif010) van de afgelopen jaren waren bijvoorbeeld bedragen van drie tot vijf miljoen gemoeid.

Waaro?

Maar dan de tweede vraag: waar komt-ie? Het kaartje hieronder toont het Oostplein zoals het er nu bij ligt. Een tamelijk ingewikkeld plein; er komen maar liefst acht straten op uit. Met de klok mee: Burgemeester van Walsumweg, Groenendaal, Hoogstraat, Goudsesingel, Boezemweg, Slaak, Oostzeedijk en Oostmolenwerf (die laatste straatnaam is natuurlijk veelzeggend in dit verband).

Het plein is daardoor een wirwar van rijbanen (bruin), fietspaden (rood) en tramlijnen (paars). Onder de grond is ook nog een metrostation (de rode stippellijn) waarmee rekening gehouden moet worden. In het midden van het plein is een perkje, daaromheen liggen veel stenen vlakten.

Het wandelende plein

Een interessante vraag is natuurlijk waar Molen De Noord tot 1954 precies stond. Het volgende kaartje laat de vooroorlogse bouwblokken zien ten opzichte van de huidige situatie. Er is na het bombardement van 1940 nogal wat veranderd aan het stratenplan, zoals ook al bleek uit mijn dubbelkaart van Rotterdam. Het Oostplein is een stuk naar het westen gewandeld. De molen, die op oude foto’s dicht bij de omringende bebouwing staat, zou nu midden op het plein terecht komen:

Zichtlijnen

Vervelend genoeg is die plek precies boven het metrostation. En daar is bij de bouw van het station vast geen rekening mee gehouden. Een betere plek ligt daarom iets verder richting de Goudsesingel. Niet te ver want te dicht bij de woontoren op de hoek met de Boezemweg zou bezwaren opleveren. Ook het tramspoor kan beter als gegeven beschouwd worden; het verplaatsen daarvan voert de kosten onnodig op. Zo tekent zich de ideale plek af, waar de molen goed zichtbaar is vanaf de Hoogstraat, de Goudsesingel, de Oostzeedijk en de Oostmolenwerf (en de Maasboulevard):

Het Oostpark

De herbouw van de molen moet deel uit maken van een uitgebreide herinrichting van het Oostplein. Nou is de gemeente dat toch al van plan, dus dat komt goed uit. Door flink wat straatstenen te vervangen door groen wordt het Oostplein bijna een park. Zo zou het er ongeveer kunnen uit gaan zien: