De Rotterdamse Metro, toen, nu en straks

Het Rotterdamse metronetwerk is het oudste van Nederland. Met ruim honderd kilometer, vijf lijnen en zeventig stations is het ook het meest uitgebreide metronet van ons land. Hoe is dat zo gekomen? Wat zijn de verwachtingen voor de toekomst? En kan die plattegrond van het lijnennet niet mooier? Op die vragen geef ik een antwoord in deze blogpost.

Het begin

De metro van Rotterdam bestaat sinds 9 februari 1968. Op die dag werd het eerste traject geopend: zes kilometer, zeven stations, van het Centraal Station naar het Zuidplein. Ik was erbij, samen met mijn vader, maar ik herinner me dat ik die dag vooral heel veel bovenbenen gezien heb. Ik was namelijk pas vijf en een stuk korter dan tegenwoordig.

Een paar jaar later werd dat eerste lijntje “doorgetrokken” naar mijn woonplaats Hoogvliet. Dat had een halvering van de reistijd naar Rotterdam tot gevolg. In plaats van een langdurige busrit bracht de metro ons in een klein halfuurtje naar “de stad”.

In de jaren tachtig volgde de metro overdwars: de oostwestlijnen met al hun vertakkingen. En in de eenentwintigste eeuw zagen we de verbouwing van twee spoorlijnen tot metro: de Hofpleinlijn en de Hoekse lijn.

Metronet

Nu, na ruim vijftig jaar, bestaat het Rotterdamse metronet uit vijf lijnen met een totale lengte van meer dan honderd kilometer. Het netwerk strekt zich uit tot in vergelegen buitenwijken als Nesselande en Hoek van Holland en voorsteden als Spijkenisse, Capelle aan den IJssel en Den Haag. Dat maakt veel metrostations ideale begin- en eindpunten voor een wandeling, maar daar schreef ik een andere blogpost over: de mooiste RET-wandelingen van de Rijnmond.

Interessant maar verder nutteloos feitje: van de 70 metrostations hebben er zes het woord haven in de naam. Zoek ze allemaal!

Harry Beck

Zo’n uitgebreid lijnennet, daar hoort natuurlijk een kaart bij. Net als bijna alle metroplattegronden ter wereld leunt die kaart zwaar op de fameuze kaart van de Londense Underground, gemaakt in 1934 door Harry Beck. Hij was de eerste die alle overbodige ballast wegliet en het netwerk abstraheerde tot hoeken van 45 graden.

De kaart van de Rotterdamse metro gebruikt die hoeken van 45 graden ook. Maar jammer genoeg ligt daaronder ineens een soort geairbrushte ondergrond met waterwegen en bebouwingsvlekken.

Hoe zou Harry Beck ons metronet in kaart hebben gebracht? Waarschijnlijk ongeveer zo:

De Toekomst

Voor het eerste stukje metro heeft de Coolsingel jarenlang opengelegen maar de aanleg van het traject onder de wijk Blijdorp speelde zich een jaar of tien geleden ongezien af. De technieken om ondergronds te bouwen worden steeds geavanceerder; gelukkig maar, want er komen vast nog wel wat lijnen bij de komende decennia. Hoe zou de metrokaart van 2050 er uit zien?

RET-plannen

Laten we om te beginnen eens kijken hoe de RET er zelf over denkt. Hoog op het verlanglijstje van het vervoerbedrijf staat een verbinding tussen Kralingse Zoom en het Zuidplein, via het nieuwe NS-station Stadionpark. Een logisch idee, want of dat stadion er nou komt op niet, er gaat rond Feyenoord City een belangrijk stedelijk knooppunt ontstaan.

In een later stadium zou die lijn doorgetrokken moeten worden door de Maastunnel, om na stops bij de Euromast en het Erasmus MC te eindigen bij het Centraal Station. Wat de vraag opwerpt wie er in de Maastunnel plaats moet gaan maken: de auto’s, de fietsen of de voetgangers? En het wordt wel een kort lijntje op die manier; is er niet meer mogelijk?

Verder zou de RET graag metro’s laten rijden over de Oude Lijn. Dat is de spoorlijn van Leiden via Den Haag en Rotterdam naar Dordrecht. In feite rijdt daar natuurlijk al een soort metro: de sprinters van de NS. Behalve een paar extra stations en een hogere frequentie voegt die lijn dus niet zoveel toe. Maar toegegeven: een metrolijn maken op bestaand spoor is natuurlijk wel makkelijker en goedkoper.

Cirkellijn

De RET kijkt vooruit tot 2030. Voor 2050 wil ik toch een wat ambitieuzere visie neerleggen. Die lijn F van Kralingse Zoom naar Zuidplein zou ik daarom niet door de Maastunnel naar het Centraal Station laten lopen, maar in plaats daarvan via Charlois, Sluisjesdijk en Merwe/Vierhavens laten doorrijden naar het Marconiplein. En waarom maken we er niet meteen een Circle Line van: via Overschie, Schiebroek, Hillegersberg en Kralingse Berg terug naar Kralingse Zoom.

Op die manier wordt eindelijk ook het vliegveld bereikbaar met de metro. Dat vliegveld heet overigens in 2050 weer gewoon Zestienhoven en er landen en vertrekken alleen luchtschepen en elektrische vliegtuigen. Vliegschaamte wordt een boze droom uit het verleden.

Deelder

Tijdens het maken van deze kaarten overleed Jules Deelder. Ik heb hem geëerd met een metrostation in de buurt van het Sparta-stadion. Dit naar goed Parijs gebruik; daar worden vaker stations naar historische personen (Jacques Bonsergent, Richard Lenoir) genoemd.

En dan nog een grappig detail: de Cirkellijn, met stations J.A.Deelder, De Esch en Feyenoord City, verbindt de drie Rotterdamse voetbalclubs Sparta, Excelsior en Feyenoord. De bal is rond. De Cirkel ook.

Glaslijn

Een andere mogelijke ontwikkeling is een extra noordzuidlijn. Op dit moment komen er in de oostwestrichting, tussen Schiedam en Capelsebrug, drie lijnen bij elkaar. In de noordzuidrichting zijn het er tussen Centraal Station en Slinge slechts twee. Dat biedt ruimte voor uitbreiding.

In het noorden zou die extra lijn vanaf station Rodenrijs afbuigen om via Bergschenhoek en Bleiswijk aan te sluiten op het nieuwe station Lansingerland-Zoetermeer. Het tracé, in de vorm van een busbaan, ligt er al.

In het zuiden zou deze lijn vanaf Slinge naar links afbuigen om via Carnisselande te eindigen bij NS-station Barendrecht. Laten we ‘m de Glaslijn noemen, naar de kassen in Barendrecht en Lansingerland.

Petroleum

In een iets verdere toekomst komt een nieuwe oostwestverbinding in beeld. Die loopt grotendeels op de zuidoever van de Maas en de Waterweg en wordt nostalgisch Petroleumlijn genoemd. De transformatie van oude havengebieden tot nieuwe stadswijken, ingezet op de Kop van Zuid, zal namelijk de komende decennia onverminderd doorgaan. De fossiele industrieën bij Pernis en in de Botlek zullen in de jaren 30 en 40 hopeloos verouderd zijn en plaats maken voor meer gemengde woon- en werkgebieden.

Dat vraagt om een nieuwe metrolijn, die bij Maassluis aantakt op de lijn naar Hoek van Holland. Aan de oostkant verbindt die lijn plaatsen als Ridderkerk, Hendrik-Ido-Ambacht, Zwijndrecht en Dordrecht met het Rotterdamse metronetwerk.

Olympisch Park

Aan de Petroleumlijn ligt ook metrostation Olympisch Park. Want dat in 2040 de Olympische Spelen in Rotterdam gehouden worden, honderd jaar na het bombardement en zevenhonderd jaar na de stadsrechten, dat spreekt vanzelf.

Krimpen en Hellevoetsluis

Verder zie ik de komende decennia nog wel kansen voor twee kleinere uitbreidingen. Ten eerste een zijtakje van de C-lijn, vanaf Capelsebrug naar Krimpen aan den IJssel. Daarmee zou de Krimpenerwaard beter ontsloten worden; de Algerabrug wordt minder een “’brug der zuchten”.

Ten tweede het doortrekken van de allereerste metrolijn vanaf Spijkenisse naar Hellevoetsluis. Daar werd al in de jaren zeventig over gesproken. En Hellevoetsluis is, met zijn 40.000 inwoners, de grootste plaats in Nederland die noch aan een spoorlijn noch aan een snelweg ligt.

Met al deze toevoegingen zou de Rotterdamse metrokaart er in 2050 zo uit kunnen zien:

Naamgeving

Bij deze toekomstvisie heb ik iedere lijn een eigen naam gegeven. De huidige ABC-naamgeving is niet alleen saai maar ook onpraktisch. Zelfs bij vijf lijnen lukt het mij al niet te onthouden welke letter bij welke lijn hoort.

De Eerste Lijn en de Dwarslijn, dat spreekt vanzelf. De Cirkellijn, Glaslijn en Petroleumlijn zijn al genoemd. De Strandlijn verbindt de stranden van Hoek van Holland en Nesselande. De Erasmuslijn komt langs het Erasmus MC en de Woudesteincampus van de Erasmusuniversiteit. En de Hoflijn verbindt, over het tracé van de voormalige Hofpleinspoorlijn, Rotterdam met de Hofstad.

Verzoeknummers

Nadat ik begin januari 2020 deze blogpost online zette kreeg ik in drie dagen 15.000 bezoekers. En dat is heel wat meer dan de toeloop die mijn website normaal gesproken krijgt. Het Algemeen Dagblad en de Havenloods wijdden allebei een artikel aan mijn metrokaarten. Ik bleek duidelijk niet de enige die geïnteresseerd is in de ontwikkelingen van de Rotterdamse metro.

Ik kreeg ook tientallen reacties van lezers, met veel interessante suggesties en aanvullingen; ze zijn allemaal hieronder te lezen. In een aantal buurgemeenten van Rotterdam is duidelijk behoefte aan aansluiting op het metronet. Er werden honderden kilometers aan nieuw metrospoor aangevraagd.

Maar we moeten wel realistisch blijven. Het aanleggen van een metrolijn is duur, complex en tijdrovend. En er kan veel gebeuren in dertig jaar maar ik vrees dat Rockanje, Moordrecht en Oud-Verlaat in 2050 nog steeds geen metrostation hebben. Wie weet in 2080.

Update: op de kaart gezet

Om het vijfjarig bestaan van mijn metrokaarten te vieren besloot ik begin 2025 de Cirkellijn eens op de kaart te zetten. Een trace met 22 stations, waaronder 7 met een overstapmogelijkheid op een andere metrolijn of op het landelijke spoor. Een Ring die Rotterdam als het ware aan elkaar rijgt, die wijken als Schiemond, De Esch en Overschie een station geeft, maar ook meteen een goede aansluiting regelt voor toekomstige ontwikkelingen: Oostflank, Stadionpark, Cultuurcampus Maashaven, Sluisjesdijk, M4H, Van Nelle, Noorderbos, Kralingse en Rotterdamse Berg.

(zoom, pan en klik om het trace te bekijken)

Visie

Om het lustrum nog verder luister bij te zetten publiceerde ik de kaart ook in een artikel op LinkedIn. Een artikel dat ik besluit met een oproep aan de politiek die ik hier graag herhaal: toon toch weer eens die visie waarmee in de jaren 60, 70 en 80 de bestaande metrolijnen werden aangelegd waar we nu zo blij mee zijn. En zorg dat die Cirkellijn er in 2050 ligt!