De tijd in kaart gebracht

Een wereldkaart met daarop alleen de tijdzones; en dan ook echt alleen de grenzen tussen die zones, zonder context. Dat is een wat verwarrend beeld: rechte lijnen die hier en daar een hoek van negentig graden maken en plotseling overgaan in warrige kronkellijnen. Maar dan zie je het: kustlijnen en landsgrenzen, IJsland, India, Argentinië.

Met wat kleurtjes erbij zou zo’n kaart een mooie uitbreiding van mijn collectie wereldkaarten zijn, leek me. Maar voordat die kaart klaar was ontdekte ik nog wel wat boeiende wetenswaardigheden omtrent de internationale tijdrekening.

Hele en halve uren

Hoeveel tijdzones zijn er eigenlijk op onze planeet? Vierentwintig, zou je denken, voor elk uur van de dag één. Maar het zijn er meer. Sommige landen zijn eigenwijs en hanteren niet een of twee uur tijdsverschil met naburige tijdzones, maar een half uur. India, Myanmar, Iran, Afghanistan en Venezuela bijvoorbeeld. Maar ook op het Canadese Newfoundland is het een half uur vroeger dan op de twee Franse eilandjes die er voor de kust liggen.

Nepal is nog eigenwijzer: daar is het een kwartier later dan in India. En op de Nieuw-Zeelandse Chatham-eilanden (ongeveer 700 inwoners) is het drie kwartier later dan in de rest van het land. Alsof Schiermonnikoog een eigen tijdzone heeft…

Enfin, misschien is juist de rest van de wereld eigenwijs. Het is en blijft een arbitraire keuze, die tijd. We hadden evengoed Kathmandu als ijkpunt voor de nulmeridiaan af kunnen spreken, in plaats van Greenwich.

Grillige grenzen

Op plekken waar niemand woont, de poolgebieden en oceanen, zien de tijdzones er simpel uit: ze worden begrensd door rechte noord-zuidlijnen, evenwijdig aan de meridianen. Maar zo gauw die lijnen land raken schieten ze alle kanten op en volgen ze door mensen bedachte grenzen. Het is tenslotte wel zo handig om, als het even kan, binnen een land overal dezelfde tijd te hanteren.

Sommige landen zijn zo groot dat één tijdzone niet volstaat. Rusland heeft er bijvoorbeeld maar liefst elf. De Amerikanen hebben er vijf, met opvallend grillige grenzen. Je zou verwachten dat de vaak kaarsrechte grenzen tussen de staten uitstekend voldoen als tijdzonegrens maar er zijn dus staten met meerdere tijdzones.

In China houden ze het simpel. Dat land heeft één enkele tijdzone voor al zijn 1,4 miljard inwoners. Groenland daarentegen verdeelt zijn 60.000 inwoners over niet minder dan vier tijdzones.

Tijdsverschillen

Het grootste tijdsverschil aan weerszijden van een landsgrens is maar liefst drieënhalf uur. Maar er zullen niet zo heel veel mensen die grens, tussen China en Afghanistan, passeren: de kaart toont slechts een voetpad over een pas op bijna 5000 meter boven zeeniveau.

In de wateren rond de eilandnatie Kiribati zijn de tijdsverschillen nog dramatischer. Dat land lag vroeger op de datumgrens maar heeft in 1995 die grens eigenhandig naar het oosten opgeschoven. Niet alleen omdat ze daardoor bij iedere jaarwisseling als eerste kunnen proosten. Maar ook omdat het onpraktisch is als zo’n datumgrens je land in tweeën splitst. Het gevolg is wel dat er vierentwintig uur tijdsverschil is met het iets zuidelijker gelegen Frans Polynesië.

Westelijke afwijking

Nog iets wat opvalt: de meeste tijdzones waaieren uit in westelijke richting. Met andere woorden: ten westen van de eigenlijk zone ligt een gebied waar het eigenlijk iets vroeger zou moeten zijn dan de klok aangeeft. In die gebieden is de zonsopkomst en zonsondergang later dan je op grond van de positie op de aardbol zou verwachten.

Nederland is daar een goed voorbeeld van. Eigenlijk hanteren wij de tijd van Praag waardoor de zon bij ons niet om twaalf uur op zijn hoogste punt staat maar pas om 12.39. Er zijn mensen die vinden dat we daarom moeten overstappen op Greenwich Mean Time. Al zou de zon dan juist weer iets te vroeg in het zenith staan.

Maar wereldwijd komt het dus veel vaker voor dat de werkelijke tijd voorloopt op de zonnetijd. In alle elf Russische tijdzones bijvoorbeeld wordt het ‘s ochtends vrij laat licht en ‘s avonds vrij laat donker.

Zomertijd

Als je de zomertijd er ook bij betrekt wordt die westelijke afwijking nog sterker. Vooral op de gematigde breedten hanteren veel landen zo’n daylight saving time. In de tropen heeft dat weinig zin omdat dag en nacht daar het hele jaar ongeveer even lang zijn. In de buurt van de polen is het ‘s zomers toch al heel lang licht dus daar is het ook niet logisch met de tijd te gaan schuiven. Maar in de gebieden daartussen kan dat verzetten van de klok net het verschil maken.

De lengte van de zomertijdperiode en de datum waarop de klok verzet wordt verschilt. In Marokko is het bijvoorbeeld elf maanden per jaar zomertijd. Alleen tijdens de ramadan is het even wintertijd, anders duurt het wachten op de iftar wel erg lang.

Hoe dan ook, met die zomertijd erbij wordt het kaartbeeld wel erg ingewikkeld dus die heb ik op mijn tijdzonewereldkaart buiten beschouwing gelaten.

Kleur en schaduw

Met al die weetjes wordt het natuurlijk des te leuker om zo’n tijdzonekaart aan de muur te hebben hangen. Het kleurschema is gebaseerd op de volledige 360 graden van de kleurencirkel. Voor de duidelijkheid heb ik ook een schaduwrandje toegevoegd, alsof ieder uur onder het volgende schuift. Met een extra sterke schaduw ter plaatse van de datumlijn, waar de nieuwe dag over de oude kruipt.

Ik heb nog even overwogen de uren tijdsverschil met Greenwich ook op de kaart te zetten maar ik heb dat toch maar niet gedaan. Als verzameling bijna abstracte kleurvlakken is deze wereldkaart toch het mooist. Voor wie meer informatie wil over tijdzones is er genoeg te vinden op het internet, zoals bijvoorbeeld deze interactieve kaart.